تحولات جمعیتی در کشورهای اسلامی: متاثر و نیازمند سرمایه گذاری در آموزش و تحصیلات
علیرغم تحولات چشمگیر جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی که در کشورهای اسلامی در دهه های اخیر صورت گرفته است، شناخت دقیق و درستی از این تحولات، دلائل، پیامدها و نتایج سیاستی آن وجود ندارد. شواهد علمی بیانگر تاثیر قابل توجه افزایش آموزش بویژه تحصیلات زنان بر تحولات جمعیتی درکشورهای اسلامی است، و آینده تحولات جمعیتی در این کشورها در گرو سرمایه گذاری بیشتر بر آموزش و بهداشت در این کشورها است.
پویائی جمعیتی و سرمایه انسانی در کشورهای اسلامی موضوع سخنرانی دکتر محمد جلال عباسی شوازی، رئیس موسسه مطالعات جمعیتی بود که در کنفرانس جمعیتی که در دانشگاه ویتگنشتاین در شهر وین اطریش طی روزهای ۱۵ الی ۱۸ آذرماه برگزار شد بود. کنفرانس فوق به افتخار شستمین سالروز تولد پروفسور ولفگانگ لوتز، جمعیت شناس معروف اطریشی، بخاطر آثار ارزشمند علمی و تخصصی وی در حوزه آموزش و پژوهش جمعیت شناسی، بنیانگذاری و تاسیس موسسات و مراکز تخصصی جمعیتی در اروپا و آسیا، تربیت و همکاری با جمعیت شناسان معروف معاصر، و نیز تاثیر گذاری وی بر سیاستگذاری های جمعیتی برگزار شد. لوتز تاکید ویژه ای بر نقش تحصیلات بر شاخصهای جمعیت و توسعه دارد. وی معتقد است با افزایش تحصیلات آینده متفاوت خواهد بود. اولا، تحصیلات میزان شناخت و آگاهی افراد را بصورت فزاینده ای تحت تاثیر قرار می دهد. ثانیا، با افزایش تحصیلات آینده سالخوردگی در کشورها با چالشهای کمتری روبر خواهد بود، و ثالثا، تحصیلات بالاتر، به افزایش سطح زندگی منجر خواهد شد. گردهمائی فوق با حضور جمعیت شناسان معروفی برگزار شد، و علاوه بر مرور و بحث پیرامون موضوعات جدید در حوزه های مختلف جمعیتی، پیام مهم و انسانی بدنبال داشت که باید قدردان و سپاسگزار سرمایه های انسانی و تخصصی که در عرصه های ملی و بین المللی تاثیر گذارند، بود.
دکتر عباسی شوازی، یکی از مدعوین و سخنرانان کنفرانس فوق بود که بر مبنای داده های جمعیتی در مورد کشورهای اسلامی به بررسی تحولات چشمگیر جمعیتی در نیمه دوم قرن بیستم در این کشورها پرداخت. در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی میزان رشد جمعیت، و به تبع آن سایر مولفه های رشد جمعیت در نیمه قرن بیستم به مراتب بالاتر از سطح جهانی بود. تقریبا همه کشورهای مسلمان میزان باروری کل بیش از سطح جهانی داشتند. میزان مرگ و میر کودکان نیز بیش از سطح مشابه در جهان بود، و به طور طبیعی امید زندگی مسلمانان نیز پائینتر از سطح دنیا بود. با اینحال، همواره تفاوتهای قابل توجهی در مورد شاخصهای جمعیتی بین کشورها مشهود بوده است. به عنوان مثال کشورهائی از جمله الجزایر، افغانستان، سیرالئون، چاد و .. از جمله کشورهائی هستند که همواره باروری بالاتر از سایر کشورهای اسلامی و سطح جهان داشته اند، و هنوز نیز از جمله کشورهائی هستند که از بالاترین سطح باروری و بالاترین سطح مرگ و میر کودکان برخورداند. در مقابل، کشورهای آلبانی، ایران، ترکیه، تونس، امارات متحده عربی و … در حال حاضر از سطح پائین باروری و مرگ و میر، و امید زندگی بالا برخوردارند. سوال این است که دلائل اصلی شباهتها و تفاوتهای شاخصهای جمعیتی در کشورهای اسلامی چیست؟
دکتر عباسی شوازی با ارائه شواهدی از میزان تحصیلات و سرمایه انسانی در کشورهای اسلامی نشان داد که تحولات و تفاوتهای جمیعتی در این کشورها ناشی از میزان سرمایه گذاری بر سطح تحصیلات و بهداشت بوده است. افزایش میزان تحصیلات زنان نقش قابل توجهی در کاهش مرگ و میر نوزادان، کاهش تقاضا برای فرزند، و در نتیجه کاهش باروری داشته است. آینده این کشورها نیز بستگی به سرمایه گذاری بیشتری در حوزه آموزش و تحصیلات دارد. اکثر کشورهای اسلامی با پنجره جمعیتی روبرو هستند ولی نکته مهم چگونگی استفاده مطلوب از این فرصتهاست. دکتر عباسی نتیجه گرفت که با سرمایه گذاری بیشتر و مستمر بر تحصیلات و افزایش کیفیت آموزش، امکان بهره گیری بیشتر از فرصت طلائی فراهم خواهد شد که به پایداری اقتصادی و اجتماعی کشورهای اسلامی منجر خواهد شد.
