بیست و هفتمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی در حوزه برنامه‌ریزی و توسعه روستایی در پژوهشکده سوانح طبیعی با حضور بیش از ۳۵۰ نفر از متخصصین و علاقمندان به‌صورت حضوری و برخط برگزار شد.
به نقل از روابط عمومی پژوهشکده سوانح طبیعی، بیست و هفتمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی در حوزه برنامه‌ریزی و توسعه روستایی با موضوع «سالخوردگی، مهاجرت و آینده روستاها» در روز چهارشنبه ۷ خرداد ماه ۱۴۰۴ و با سخنرانی رسول صادقی، سرپرست موسسه تحقیقات جمعیت کشور و عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، شیوا پروائی، عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و پژوهشگر حوزه سالمندی و رضا رضاپور، دبیرکارگروه روستایی ستاد تحول و عضو هیئت امنای باشگاه کشاورزان جوان، توسط پژوهشکده سوانح طبیعی برگزار شد.
در ابتدای نشست، رسول صادقی، دانشیار جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران و سرپرست مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور، اظهار داشت که هم‌زمانی روندهای مهاجرت و سالمندی جمعیت، چالش‌های جدی برای مناطق روستایی ایران پدید آورده و ساختار جمعیتی این نواحی را به‌شدت دگرگون کرده است. صادقی با اشاره به سرعت بالای سالمندی جمعیت در ایران، بیان کرد که کشور در مسیر تبدیل شدن به جامعه سالخورده و سپس فوق‌سالخورده قرار دارد. وی در ادامه به ابعاد مختلف پایداری جمعیتی در مناطق روستایی پرداخت و عواملی نظیر نرخ رشد منفی جمعیت، مهاجرت‌های گسترده، افزایش نسبت سالمندان، برهم خوردن ساختار جنسیتی-سنی و کاهش جمعیت جوان را از مهم‌ترین نشانه‌های ناپایداری در این مناطق برشمرد. صادقی مهاجرت‌های روستا-شهری را باعث تمرکز بیش‌ازپیش جمعیت در کلانشهرها دانست که موجب کاهش جمعیت و سالخوردگی در مناطق پیرامونی و کمتر توسعه‌یافته شده است. در بخش پایانی سخنرانی، صادقی به تحلیل پیامدهای این وضعیت برای آینده توسعه روستایی پرداخت و عنوان کرد که اگر به ناپایداری‌های جمعیتی و سالمندی جمعیت در روستاها توجه نشود، شاهد افزایش تنهایی، فقر و کاهش کیفیت زندگی سالمندان خواهیم بود. وی پیشنهاد داد که با تقویت نظام‌های حمایت اجتماعی، ارتقای زیرساخت‌های بهداشتی، و ایجاد فرصت‌های اشتغال پایدار در مناطق روستایی، از تخلیه جمعیتی و سالخوردگی مفرط این نواحی جلوگیری شود.
شیوا پروائی، عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، سخنان خود را با موضوع سالمندی جمعیت، مهاجرت و آینده روستاها با تاکید بر چالش‌های سالمندان روستایی آغاز نمود و با ارائه آمارهایی از وضعیت جمعیت سالمند کشور، به روند افزایش سن جمعیت در مناطق روستایی اشاره کرد و افزود نسبت وابستگی سالمندان در روستاها در حال افزایش است.پروائی با بررسی شاخص‌های رفاه سالمندان روستایی، به موضوعاتی چون بالا بودن نرخ بی‌سوادی، پوشش ناکافی بیمه‌های بازنشستگی و تکمیلی، و دشواری دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی در این مناطق پرداخت. وی خاطرنشان کرد که سالمندان روستایی اغلب به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب درمانی، هزینه‌های سنگین سلامت را متحمل می‌شوند. او همچنین از تجربه‌های تنهایی، آشیانه خالی و کاهش حمایت‌های خانوادگی در میان سالمندان سخن گفت و تأکید کرد که بسیاری از سالمندان در روستاها همچنان مجبور به کار برای تأمین معیشت خود هستند. در بخش پایانی، پروائی به اهمیت سرمایه‌گذاری اجتماعی و اقتصادی بر سالمندان اشاره کرد. اگر سالمندان از سلامت، استقلال و منابع سرمایه‌ای متنوع برخوردار باشند، می‌توانند به عنوان نیروی محرکه‌ای برای توسعه روستاها عمل کنند. از سوی دیگر، در صورت فقدان این شرایط، بار مالی قابل توجهی بر دوش خانواده‌ها و نهادهای حمایتی خواهد بود. وی با اشاره به تمایل بازنشستگان شهری برای مهاجرت معکوس به روستاها، پیشنهاد داد تا با بهبود زیرساخت‌های روستایی و تقویت خدمات حمایتی، از ظرفیت آن‌ها در جهت پویایی اجتماعی و اقتصادی روستاها استفاده شود.
رضا رضاپور، دبیر کارگروه سند تحول و عضو هیئت امنای باشگاه کشاورزان جوان، سخنرانی خود را با موضوع “شناسایی علل و عوامل مهاجرت و سالخوردگی روستاییان” آغاز نمود. ایشان با تأکید بر رابطه دوسویه میان مهاجرت و سالخوردگی جمعیت روستایی، این دو پدیده را نه تنها معلول یکدیگر بلکه حاصل بی‌توجهی مستمر به نیازها و آسیب‌های بنیادین این مناطق دانست.رضاپور تصریح کرد که بی‌توجهی به ریشه‌های ساختاری این روندها، می‌تواند آینده امنیت غذایی، توسعه پایدار و انسجام اجتماعی کشور را با تهدیدهای جدی مواجه سازد. وی با اشاره به این‌که ۶۰ درصد مدال‌آوران کشور از مناطق روستایی هستند، این آمار را شاهدی بر ظرفیت‌های انسانی بالای این مناطق دانست. او با ابراز نگرانی از تخصیص تنها ۳ درصد از بودجه سنواتی کشور به روستاها، این رویکرد را مصداقی از بی‌عدالتی در برنامه‌ریزی‌های ملی توصیف کرد. به گفته او، این در حالی است که ۲۶ درصد جمعیت کشور در روستاها ساکن‌اند، ۲۷ درصد از تولید ناخالص داخلی به این مناطق وابسته است و تنها ۶ درصد از کل تسهیلات اقتصادی در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد؛ شرایطی که موجب عقب‌ماندگی نسبی و کاهش انگیزه برای ماندگاری در روستاها شده است. وی با تأکید بر ابعاد اجتماعی و فرهنگی توسعه روستایی، از نادیده‌گرفتن شأن و منزلت و نقش هویتی روستاییان به عنوان یکی از چالش‌های اصلی نام برد و راهکار اصلی را در به رسمیت شناختن گروه‌های مردمی و استفاده هدفمند از ظرفیت‌های محلی به‌ویژه دانش بومی عنوان کرد.
