گروه جامعه ایرنا – آمارهای جمعیتی و وضعیت کنونی هرم جمعیتی کشور، نگرانی‌ها درباره روند کاهشی جمعیت در سال های پیش رو را شدت بخشیده است و به تازگی نیز وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی از بحران جمعیتی سخن گفته و تاکید کرده است که با روند کنونی، ایران در دهه های آینده به یکی از پیرترین کشورهای جهان تبدیل خواهد شد.
اگرچه در سال های اخیر سیاست های تشویقی فرزندآوری در قالب قانون جوانی جمعیت در دستور کار قرار گرفته است اما هنوز با نقطه مطلوب فاصله داریم؛ پیش بینی های جمعیتی نیز وضعیت مطلوبی را نشان نمی دهد.
دکتر محمدجواد محمودی رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور در این باره به خبرنگار اجتماعی ایرنا اظهار داشت: برآوردهای مرکز آمار ایران بر مبنای اطلاعات سازمان ثبت احوال نشان می دهد، میزان باروری کل ایران (برای جمعیت ایرانی) در سال های ١٣٩٦ و ١٣٩٧ و ١٣٩٨، ١٣٩٩ و ۱۴۰۰ به ترتیب برابر ٢.٠٩، ١.٩٥، ١.٧٤، ۱.۶۵ و ۱.۶۱ فرزند به ازای هر زن بوده است.
وی با بیان اینکه در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نرخ باروری در حدود ۱.۶ تثبیت شده است، گفت: تمام استانهای کشور کاهش میزان باروری کل را در سال‌های اخیر تجربه کرده‌اند به طوری که کاهش میزان باروری در اقصی نقاط ایران به مساله‌ای فراگیر تبدیل شده است.
وی افزود: در همین رابطه نتایج بررسی‌های صورت گرفته بر مبنای اطلاعات سازمان ثبت احوال کشور نشان می‌دهد که ۳ استان باروری بیشتر از سطح جانشینی، ۱۲ استان باروری کمتر از سطح جانشینی یعنی ٢.۱ تا ۱.۵ فرزند دارند.
محمودی یادآور شد: طبق این آمار ۱۶ استان، باروری پایین (کمتر از ۱.۵ ) و بسیار پایین (کمتر از ١.٣) را در سال ۱۴۰۲ تجربه کرده‌اند. همچنین ۱۵ استان با افزایش نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ مواجه شده‌اند.
رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور تاکید کرد: سه استان نیز با تثبیت نرخ باروری و ۱۳ استان با کاهش نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ مواجه شده‌اند. بر این اساس استانهای زنجان، همدان و فارس با نرخ باروری تثبیت شده در سال های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ مواجه شده‌اند.
محمودی با بیان اینکه می‌توان پیش‌بینی کرد تا زمانی‌که نرخ باروری کمتر از حد جایگزینی باشد، در سال‌های آینده با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت مواجه باشیم، افزود: از جمله پیامدهای منفی چنین شرایطی این است که هر وقت نرخ رشد جمعیت کاهش پیدا کند، درصد سالخوردگی جمعیت افزایش و از سوی دیگر درصد افراد در معرض کار روندی کاهشی به خود می‌گیرد.
وی با اشاره به چشم‌انداز باروری، جمعیت و نرخ رشد آن در ایران تاکید کرد: با گذشت پنج سال از اجرای سرشماری ۱۳۹۵ و با توجه به تغییرات اجتماعی و فرهنگی جامعه و از جمله همه گیری کووید ۱۹، بازنگری در پیش‌بینی‌های جمعیتی بیش از پیش ضرورت یافته و در دستور کار قرار گرفت.
به گفته وی، در بازنگری جمعیت ایران، با توجه به واقعیت های موجود جامعه و شاخص های محاسبه شده از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹، سناریوهای باروری و مرگ و میر در پیش‌بینی انجام شده قبلی تغییر کرد؛ برای پیش‌بینی جمعیت طبق روال گذشته از روش ترکیبی (مولفه‌ای – نسلی) و نرم افزار اسپکتروم۴ استفاده شد.
وی افزود: سازمان ملل نیز به کشورها توصیه می‌کند از این روش به عنوان روش “استاندارد طلایی” در برآورد و پیش‌بینی‌های آمارهای رسمی خود استفاده کنند. امروزه روش ترکیبی بیش از هر روش دیگری برای پیش‌بینی جمعیت به کار می رود.
رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور ادامه داد: در این روش جمعیت پیش بینی شده بر اساس مجموعه عوامل موثر بر تغییر و تحول جمعیت به دست می‌آید که این عوامل عبارتند از باروری، مرگ و میر، مهاجرت و ترکیب سنی و جنسی جمعیت و از آنجایی که در این روش، جمعیت برحسب سن و جنس پیش‌بینی میشود، بنابراین میتواند به نیازهای وسیع و متعدد کاربران پیش بینی‌ها و برآوردهای جمعیتی پاسخ دهد.
سناریوهای پیش بینی جمعیت کل کشور
رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور با بیان اینکه برای پیش‌بینی جمعیت کل کشور تا افق ۱۴۳۰، ۶ سناریو در نظر گرفته شده‌است؛ اظهار داشت: جبران کاهش باروری پس از دوره کووید ۱۹(سال ۱۴۰۳) و ادامه کاهش شیب ملایم باروری تا ۱.۶ فرزند، کاهش شیب ملایم باروری تا ۱.۶ فرزند، تثبیت باروری ۱.۷ فرزند، کاهش باروری تا ۱.۳ فرزند، افزایش باروری تا سطح جانشینی ۲.۱ فرزند و افزایش باروری تا بالاتر از سطح ۲.۵ فرزند در نظر گرفته شد.
وی یادآور شد: دلیل انتخاب سناریوها به این ترتیب است که رقم ۱.۷ تثبیت باروری با توجه به رقم محاسبه شده در سال ۱۳۹۹ است و سناریوهای باروری ۲.۱ و ۲.۵ فرزند با فرض رسیدن به سطح جانشینی و بالاتر از سطح جانشینی با توجه به ایده‌آل‌ها و سیاستگذاری‌های جمعیتی و بسیار خوشبینانه انتخاب شده‌اند و سناریو باروری ۱.۳ فرزند به عنوان بدبینانه ترین سناریو تدوین شده است.
محمودی ادامه داد: جبران کاهش باروری پس از دوره کرونا (سال ۱۴۰۳) و ادامه کاهش شیب ملایم باروری تا ۱.۶ فرزند به عنوان سناریو محتمل‌تر در نظر گرفته شده است زیرا با توجه به مسائل فرهنگی و سنتی و تمایل خانوارها همراه با اثرگذاری سیاست های جمعیتی و بهبود اپیدمی کرونا پس از واکسیناسیون عمومی و بهبود نسبی کسب و کارها، به نظر می‌رسد از کاهش شدید باروری به سمت خیلی پایین جلوگیری کرده و در مقطع نسبتا کوتاهی مقداری از کاهش باروری بر اثر همه‌گیری کرونا جبران شود.
وی افزود: از طرف دیگر با افزایش سطح تحصیلات زنان، باروری کل کشور در سطحی فراتر از دیپلم و تقریبا نزدیک به سطح کارشناسی (حدود ۱.۶فرزند) برسد.
رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور افزود: جمعیت در دو مرحله پیش‌بینی شده است؛ به این ترتیب ابتدا جمعیت کل کشور به صورت مستقل و با ۶ سناریو پیش‌بینی شد و سپس جمعیت ۳۱ استان با یک سناریو (سناریو محتمل) پیش‌بینی شدند.
به گفته وی، سناریو جبران کاهش باروری پس از دوره کرونا و ادامه کاهش شیب ملایم باروری تا ۱.۶ فرزند به عنوان سناریو محتمل جمعیت کل کشور برای سال ۱۴۳۰ در حدود ۹۳ میلیون و ۶۳۲ هزار نفر لحاظ شد.
وی افزود: در بدبینانه‌ترین سناریو یعنی کاهش میزان باروری کل تا ۱.۳ فرزند، جمعیت در حدود ۹۰ میلیون و ۲۲۰ هزار نفر و در خوش‌بینانه‌ترین حالت، یعنی افزایش میزان باروری کل تا ۲.۵ فرزند، جمعیت در حدود ۱۰۲ میلیون و ۱۸۹ هزار نفر پیش‌بینی شده است.
محمودی تاکید کرد: این آمار بر اساس آمار و اطلاعات مرکز آمار است و موسسه تحقیقات جمعیت به طور مستقل دست به پیش بینی جمعیتی برای طول دوران برنامه هفتم تا پایان سال ۱۴۰۷ زده است که در آینده منتشر می شود.
لینک خبر: سناریوهای پیش‌بینی جمعیت برای سال ۱۴۳۰ چیست؟ – ایرنا (irna.ir)
