همزمان با روز ملی جمعیت، نشست علمی-تخصصی مجازی با عنوان «سیاست ها و برنامه های مراقبت از کودک و تأثیرآن بر افزایش باروری» توسط مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور در روز ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ با حضور سخنرانان این نشست دکتر رسول صادقی، دانشیار جمعیت شناسی دانشگاه تهران و رئیس مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور، و دکتر راحله کاردوانی، عضو هیئت علمی و مدیرگروه علوم اجتماعی پژوهشکده زن و خانواده، و جمعی از اساتید، محققین و دانشجویان حوزه جمعیت شناسی برگزار گردید. در ابتدای جلسه، دکتر سیده زهرا کلانتری، استادیار مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور و دبیر نشست، ضمن خیر مقدم به شرکتکنندگان در نشست، مقدماتی در رابطه با تحولات جمعیت در ایران، سیاستهای کلی جمعیت ابلاغی مقام معظم رهبری ایراد نمودند و سخنرانان نشست را معرفی کردند. سپس دکتر صادقی به بحث پیرامون برنامه های خدمات مراقبت از کودک و تأثیر آن بر افزایش باروری بر اساس تجارب بین المللی پرداختند. ایشان در بخش مقدماتی صحبت های خود، ضمن تبریک روز ملی جمعیت، مباحثی پیرامون سیاستهای جمعیتی که دولت ها در پاسخ به چالشهای جمعیتی اتخاذ می کنند ارائه کردند و سیاستهای حامی یا دوستدار خانواده (ازجمله مراقبت از کودکان) را به عنوان یکی از سیاستهای مهم و تأثیرگذار اتخاذ شده توسط برخی کشورهای پیشرو در سیاستهای جمعیتی، معرفی کردند. ایشان به تخصیص بودجه و جهت گیری های حمایتی برخی کشورهای پیشرو در سه بخش «کمکهزینه های نقدی»، «خدمات» و «حمایتهای مالیاتی» اشاره کردند. ایشان در بخش دیگری از سخنان خود مطرح کردند که: در کشورهای شمال اروپا (ازجمله سوئد و دانمارک) بخش عمده بودجه تخصیص یافته برای خدمات مراقبت از کودک بوده که با گذشت زمان، افزایش یافته و یا ثابت باقی مانده است. سه ویژگی یک سیستم خوب خدمات مراقبت از کودک شامل «پوشش و دسترسی»، «هزینه» و «کیفیت» مناسب بوده است. و اینکه این سیستم حمایتی چقدر از کودکان را تحت پوشش قرار میدهد از اهمیت بالایی برخوردار است. به عنوان مثال درکشور سوئد، کاهش هزینههای مراقبت از کودکان، افزایش ۶ درصدی باروری را در پی داشته است. کیفیت خدمات نیز خصوصاً برای زوجینی که هر دو شاغل هستند از اهمیت بالایی برخوردار است. کیفیت خدمات مراقبت از کودکان شامل «تعداد کودکان به ازای هر مربی»، «اندازه گروه (همکلاسی ها)»، «تحصیلات و مهارت مربیان»، «برنامه درسی»، «تنوع در خدمات مراقبتی برای سنین مختلف»، «انطباق با شرایط والدین»، «ایمنی مکان» و «نظارت» بوده و در کشورهای پیشرو، نهادهای ارائه دهندة خدمات مراقبتی تنها دولتها نبوده و مجموعهای از دولت، شهرداریها، شرکتهای خصوصی و سازمانهای غیردولتی ایفای نقش میکنند. دکتر صادقی در ادامه به ویژگیهای بارز خدمات مراقبت از کودکان در برخی کشورها پرداختند و بیان داشتند که در کره جنوبی، ویژگی بارز خدمات، پوشش سریع و تشکیل انجمن های والدینی خدمات مراقبت از کودک است. در این کشور طی سالهای ۲۰۱۴-۲۰۰۵ خدمات مراقبتی کودکان بهنحو قابل توجهی افزایش پیدا کرده است؛ در کشور فرانسه، ارائه خدمات مراقبتی کودکان تنوع بالایی دارد؛ در کشور نروژ کیفیت بالا و پوشش تقریباً کامل، ویژگی مهم این خدمات است. به نحوی که در سال ۱۹۷۰فقط ۵ درصد کودکان سه الی چهار ساله در مهدهای کودک حضور داشتند اما در سال ۲۰۰۰ حدود ۹۰ درصد کودکان تحت پوشش سیستم خدمات مراقبتی از کودکان قرار گرفتهاند. در این کشور، با افزایش بودجه خدمات مراقبتی کودکان، سهم آن از تولید ناخالص داخلی به حدود دو درصد ارتقاء یافته است. ایشان در ادامه با توجه به شواهد تحقیقاتی به نقش خدمات مراقبت از کودکان در افزایش سطح باروری اشاره کردند. خدمات در دسترس مراقبت از کودکان تأثیر مثبتی بر میزانهای باروری دارد و گسترش این مراقبت ها خصوصاً برای جلوگیری از کاهش موالید رتبه های دوم و سوم از اهمیت بالایی برخوردار است. این خدمات نهتنها زمان بندی باروری، بلکه اندازه تکمیل شده خانواده را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. این خدمات چنانچه از کیفیت بالایی برخوردار باشد، میتواند از تصمیمات زوجینی که تحصیلات بالایی دارند و هر دو شاغل هستند حمایت کند. همچنین کاهش هزینه های مراقبتی می تواند تأثیر مثبتی بر باروری داشته باشد. بنابراین خدمات مراقبتی گسترده، با کیفیت بالا و دسترسی وسیع به خدمات مراقبتی کودکان برای افزایش باروری ضروری میباشد.
در بخش دوم نشست، دکتر راحله کاردوانی، در رابطه با موانع و راهبردهای اثربخشی سیاستهای مراقبتی کودکان در ایران صحبت کردند. ایشان از سیاستهای مراقبت از کودک بهعنوان سیاستهای سطح کلان یاد کردند و گفتند ابعاد مختلف این سیاستها باید مورد توجه قرار گیرد. در این رابطه توجهاتی شده است اما نکته مهم این است که این سیاستها چقدر موفق بوده است. دکتر کاردوانی با تأکید بر لزوم توجه به بحث کارایی و اثربخشی سیاستها گفتند تاکنون سیاستها عمدتاً با مفهوم کارایی ارزیابی شده که در آن بر مباحث سود و هزینه تمرکز می شود. به این مفهوم که آیا هزینهکرد صورت گرفته ارزش سرمایه گذاری داشته است یا خیر. ایشان در این رابطه گفتند در واگذاری مهدکودک ها به بخش خصوصی بیشتر به محاسبه سود و هزینه توجه شده است. اما در بحث اثربخشی به این نکته باید پرداخته شود که آیا نتایج حاصل شده، با اهدافی که از ابتدا تعیین گردیده همخوانی دارد یا خیر. دکتر کاردوانی افزودند: در حال حاضر، هدف افزایش سطح باروری تعیین شده است. در مقطع فعلی، اولویت کشور اقتصاد است و سیاستها تحت تأثیر آن قرار گرفته است. در حال حاضر قصد داریم مراقبت ها را افزایش دهیم و باید دید چگونه میتوانیم بین هدف و هزینهها تعادل برقرار کنیم. ایشان به ناعدالتی های موجود در رابطه با سیاستهای مراقبت از کودک اشاره کردند و گفتند در حال حاضر مهد کودکها به بخش خصوصی سپرده شده است و خدماتی که از سوی آنها ارائه میشود بهنوعی باعث بی عدالتی شده است. دکتر کاردوانی با بیان اینکه ما باید جمعیتی را تربیت کنیم که مولد باشد، لازمه این هدف را حرکت به سوی اثربخشی و دربردارنده کیفیت دانستند. ایشان در ادامه بر اساس نتایج تحقیقات میدانی خود به بیان مسائل و چالشهای زوجین در رابطه با مراکز مراقبت از کودک پرداختند و بیان کردند که کیفیت خدمات این مراکز نهت نها در راستای حمایت از سیاست مراقبت از کودک قرار ندارد بلکه در تعارض با این سیاست نیز میباشند. از اینرو نتیجه آن تصمیمات زوجین به سمت کاهش فرزندآوری و تأخیر در آن خواهد بود. ایشان نیازسنجی و توجه به نیازهای واقعی خانواده ها در این زمینه را لازمة ارتقاء سطح باروری در جامعه قلمداد کردند و برنامهریزی های به دور از سیاست زدگی را بسیار مهم برشمردند. ایشان با تأکید بر پرهیز از اهداف مبهم، انتزاعی و آرمانی، گفتند که ابهام در اهداف باعث سردرگمی شده و اجازه اتخاذ استراتژی معطوف به هدف را از ما میگیرد. بنابراین، اهداف باید عملیاتی باشند. این محقق، نکته مهم دیگر در تدوین سیاست های مراقبت از کودک را ارزیابی درست و دقیق سیاست های قبلی دانستند. دکتر کاردوانی در پایان صحبتهای خود با انتقاد از خریدنی شدن آموزش در سطح جامعه و لزوم صرف هزینههای بالا برای آن، بیان داشتند که اهداف تدوین شده باید معطوف به کاهش شکاف های اجتماعی و افزایش عدالت اجتماعی باشد و بر لزوم ارزیابی و نظارت دقیق در این زمینه تأکید کردند. در پایان نشست، دکتر کلانتری، به جمع بندی از مباحث نشست پرداختند و سخنرانان به پرسش های مطرح شده از سوی شرکت کنندگان پاسخ دادند.
