به مناسبت روز ملی جمعیت، نشست علمی-تخصصی مجازی با عنوان «روندها و الگوهای باروری پایین در ایران» توسط مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور برگزار شد. این نشست روز سه‌شنبه ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ با سخنرانی دکتر یعقوب فروتن، دانشیار جمعیت شناسی دانشگاه مازندران، و دکتر حجیه بی‌بی رازقی نصرآباد، دانشیار جمعیت شناسی مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور، و با حضور جمعی از اساتید، محققان و دانشجویان حوزه جمعیت شناسی برگزار گردید. در ابتدای جلسه، دکتر فاطمه مدیری، دانشیار مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور و دبیر نشست، ضمن خیر مقدم به شرکت کنندگان در نشست، مقدماتی در رابطه با فرزندآوری و اهمیت آن در نزد پژوهشگران و سیاستگذاران بیان نمودند و به سیاستهای کلی جمعیت ابلاغی مقام معظم رهبری در اردیبهشت ۱۳۹۳ و به ویژه بند اول آن در ارتباط با افزایش باروری اشاره کردند. سپس سخنرانان نشست را معرفی کردند.
در ادامه دکتر یعقوب فروتن، با اشاره به کاهش سطح باروری در عرصه جهانی، شروع این تحول را بعد از جنگ جهانی دوم دانستند و اظهار داشتند که کاهش سطح باروری ابتدا در کشورهای توسعه یافته کنونی شروع شده، سپس سایر کشورها را با تأخیر اما با سرعت بالا در بر گرفته و اکنون نیز به مسئله بسیاری از کشورهای جهان تبدیل شده است. ایشان بر اساس نتایج طرح تحقیقاتی خود و همکارانش در دانشگاه مازندران، به بحث پیرامون تحولات و چشم اندازهای فرزندآوری در ایران پرداختند. دکتر فروتن در رابطه با باروری در ایران الگوی غالب فرزندآوری در زیرگروه های مختلف اجتماعی را دو فرزندی برشمردند و اشاره داشتند که سهم کمی از زوجین به تک فرزندی گرایش دارند که البته ملاحظات اقتصادی و فرهنگی نقش مهمی در آن دارد. این محقق، با بیان اینکه گره اصلی مسئله فرزندآوری در ایران در حوزه سیاست گذاری است، با اشاره به تجارب و سیاست های حمایتی موفق فرزندآوری در برخی کشورها از جمله کشورهای اسکاندیناوی، در این زمینه حمایت از خانواده و تطابق بین کار و فرزندآوری را مؤثر قلمداد نمودند و بر لزوم همراهی متخصصان این حوزه در تدوین سیاست های جمعیتی با رویکرد سیاست های دوستدار خانواده تأکید کردند. ایشان همچنین با اشاره به برخورداری کشور از فرصت طلایی ساختار سنی جوان، این وضعیت را بهار جمعیتی نامیدند و بر رفع مشکلات مختلف پیش روی ازدواج جوانان تأکید کردند. دکتر فروتن در بخش پایانی سخنان خود، ضمن تأکید بر لزوم در نظر گرفتن ابعاد فرهنگی جمعیت، علت اصلی کاهش فرزندآوری در کشور را مسائل فرهنگی و اجتماعی دانستند که البته مسائل و مشکلات اقتصادی موجود با آن در هم تنیده و شرایط فرزندآوری را دشوار نموده است. ایشان راهکار کنونی و نخست برای افزایش فرزندآوری را رفع مشکلات اقتصادی بیان کردند و اینکه بعد از رفع این موانع و مشکلات، لازم و ضروری است به موانع فرهنگی و اجتماعی نیز پرداخته شود.
دکتر رازقی نصرآباد، سخنران دوم این نشست تخصصی، به بحث پیرامون باروری پایین و عوامل مرتبط با آن در ایران پرداختند. ایشان بحث خود را با اشاره به این نکته آغاز کردند که دوره کنونی، موضوع فرزندآوری به یکی از مهمترین مباحث سیاستهای عمومی در کشورهای جهان تبدیل شده است. دکتر رازقی در ادامه به شرح وضعیت باروری در ایران پرداختند و ضمن ارائه نمایی از تحولات کاهشی آن در دهه‌های اخیر، گفتند که در حال حاضر از ۳۱ استان کشور، باروری ۲۳ استان به زیر سطح جانشینی کاهش یافته و ۸ استان باروری در سطح جانشینی یا بالاتر از آن دارند. این محقق آمارهایی از بی‌فرزندی در کشور ارائه کردند و بیان داشتند که نسبت زوجین بی‌فرزند در ایران در مقایسه با کشورهای توسعه یافته پایین‌تر اما در حال افزایش است. دکتر رازقی اشاره کردند که در ایران، فاصله بین ازدواج تا تولد فرزند اول و همچنین فاصله بین تولد فرزند اول و تولد فرزند دوم در حال افزایش است و این تأخیرها ممکن است به تک فرزندی منجر شود. وی چالش‌هایی از قبیل سالخوردگی جمعیت، کاهش مداوم باروری و تله باروری پایین، و افزایش نسبت وابستگی در سنین سالمندی را از پیامدهای باروری پایین ذکر کردند. ایشان بیان کردند که نتیجه تغییرات رخ داده در حوزه فرزندآوری در ایران، ابلاغ سیاستهای کلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری را در پی داشته است و امیدواریم برنامه‌هایی عملی برای اجرایی شدن این سیاست‌ها اتخاذ شود. دکتر رازقی در ادامه به علل باروری پایین در ایران نیز پرداختند و گفتند عوامل متعددی در این رابطه نقش آفرینی می کنند که مهمترین آنها عبارتند از: بی اعتمادی و احساس خطر ناامنی اقتصادی، بیکاری، شغل های موقت و پاره وقت، عدم وجود برابری جنسیتی، وجود موانع در ترکیب کار و فرزندآوری برای زنان، تغییرات فرهنگی و ارزشی و اشاعه ارزش های پست مدرن، و عدم وجود بسترهای مطلوب اجتماعی- سیاسی- اقتصادی. ایشان اظهار داشتند بر اساس بررسی های صورت گرفته، نقش افزایش سن ازدواج در کاهش سطح باروری ایران ۳۵ درصد تخمین زده شده است و بنابراین برای دستیابی به فرزندآوری بالاتر، لازم است زمینه ازدواج جوانان فراهم گردد. بر مبنای تجربه سایر کشورها، اگر شرایط لازم فراهم نشود، باروری در ایران به سطوح پایین‌تری نیز کاهش خواهد یافت. دکتر رازقی بخش پایانی صحبت‌های خود را به بحث پیرامون سیاستهای لازم برای دستیابی به باروری بالاتر از سطح جانشینی اختصاص دادند و برخی از سیاست‌ها را اثربخش را چنین برشمردند: اتخاذ استراتژ‌ی‌های منطقی، تأمین امنیت اقتصادی، بازتنظیم قوانین شغلی و حمایت از زنان شاغل در راستای فرزندآوری و نگهداری از فرزند، ارتقاء نظام حمایت از کودکان و… . در پایان هر بخش از این نشست، سخنرانان به پرسش‌های مطرح شده از سوی شرکت کنندگان پاسخ دادند.
