مجری: دکتر فاطمه مدیری
همکاران: دکتر میلاد بگی، صدیقه رمضانی
کارفرما: پژوهشکده مطالعات فناوری
در دهه‌های اخیر به‌دنبال رشد اقتصادی، افزایش سطح آموزش و پرورش، مهاجرت‌ها، افزایش دانش فناوری، وجود رسانه‌ها و ارتباطات جهانی و … تقریباً همه جوامع تغییرات سریع و مستمری در ارکان گوناگون زندگی اجتماعی، ازجمله تغییر در خانواده را احساس و تجربه کرده‌اند. مطالعات متعدد در حوزه ازدواج، طلاق، باروری و ارزش‌ها و نگرش‌های حوزه خانواده انجام شده ولیکن کمتر به روند تغییرات، بررسی چالش‌ها و الزامات سیاستی پرداخته شده که این مهم در این تحقیق انجام شده است. این مطالعه به بررسی نگرش‌ها و رفتارها، در سه بعد ازدواج، طلاق و فرزندآوری در گذر زمان پرداخته است.
در این پژوهش با استفاده از داده‌های ملی و به روش تحلیل ثانویه، به تغییرات حوزه خانواده در سه دهه اخیر و در سه بعد ازدواج، طلاق و فرزندآوری پرداخته شده و نتایج نشان داده:
-تعداد ازدواج‌ها و میزان خام ازدواج روند صعودی داشته و سپس سیر نزولی طی کرده است. عمومیت ازدواج در سطح بالایی بوده، هر چند نسبت به گذشته کاهش معناداری در هر دو جنس داشته است. میانگین سن ازدواج روند افزایشی داشته و در مناطق شهری در هر دو جنس بالاتر از مناطق روستایی و در شهر و روستا، در میان زنان پایین‌تر از مردان بوده و تفاوت‌های قومی و استانی وجود داشته است. خانواده‌ها در همسرگزینی هنوز از گروه‌های مرجع فرزندان هستند. ازدواج خویشاوندی همچنان پابرجاست، هرچند تفاوتهایی بین مناطق و اقوام مختلف وجود دارد. همسان‌همسری سنی و ازدواجهای زودهنگام روند افزایشی داشته است.
-نسبت طلاق به ازدواج افزایش داشته، نسبت جنسی افراد بی‌همسر به‌دلیل طلاق، نشان‌دهنده شانس بیشتر مردان برای ازدواج مجدد است. ساختار جوان جمعیت مطلقه و زنانه شدن آن از ویژگی‌های طلاق در ایران بوده است. زوج‌های در آستانه طلاق، توانایی عاطفی کمتر داشته و با مسائل متعدد مواجه بوده‌اند.
-رشد جمعیت از حدود ۹/۳ درصد در دهه ۱۳۶۵-۱۳۵۵ به ۲۴/۱ درصد در دوره ۱۳۹۵-۱۳۹۰ کاهش یافته و میزان باروری کل از حدود ۶ فرزند به ۸/۱ فرزند برای هر زن رسیده است. در گذر زمان الگوی دو فرزندی تثبیت شده است. زوجین و نسل مادران و دختران در فرزندآوری تقریبا به هم‌گرایی رسیده‌اند و تفاوت استانی قابل ملاحظه‌ای مشاهده نمی‌شود. تفاوت میانگین در تعداد فرزندان ایده‌آل و تعداد فرزندان به‌دنیا آمده وجود داشته و امروزه افراد در دو راهی مخاطرههای فرزندآوری و علاقه به بچه، مسیر سوم یعنی کم فرزندآوری را اتخاذ می‌کنند.
-در فصول دیگر این تحقیق چالش‌های این سه حوزه و پیشنهادات سیاستی آورده شده است.
